وقتی به تصاویر زنان و مردان دوره قاجار نگاه می‌کنیم، چیزی فراتر از لباس می‌بینیم؛
می‌بینیم قصه‌ای بافته‌شده از تاریخ، فرهنگ و هنر ایران.پارچههایی که با دست رنگ شده‌اند، گل‌بوته‌هایی که روی قبای مردانه یا پیراهنهای پرچین زنانه نقش بسته‌اند، و جواهراتی که نه‌تنها زینت، که نشانه‌ی جایگاه و هویت بودند.
طراحی لباس قاجاری یعنی لمس بخشی از تاریخ با قلم و کاغذ.
هر چین و لبه، هر نقوش طلایی یا سرمهدوزی، انگار پنجره‌ایست به دربارها، کوچه‌های قدیمی تهران، و مراسم باشکوهی که امروز فقط در عکس‌ها مانده‌اند.
در این مقاله، قدمبهقدم با هم به دنیای طراحی لباس قاجاری وارد می‌شویم؛
از شناخت فرمها و رنگهای شاخص این دوره تا الهام گرفتن و اجرای آن در طراحی مد امروز.
اگر آماده‌اید با تاریخ و هنر در هم آمیخته شوید، ادامه‌ی این مطلب را از دست ندهید.
فهرست مطالب
- ویژگیهای اصلی لباسهای دوره قاجار چه بودند؟
- چه رنگها و پارچههایی در لباسهای قاجاری استفاده میشد؟
- نقوش و تزئینات شاخص لباسهای دوره قاجار کداماند؟
- چگونه لباسهای قاجاری را برای طراحی مد امروزی بازآفرینی کنیم؟
- آموزش قدمبهقدم طراحی لباس زنانه و مردانه دوره قاجار
- راز شروع موفقیت در دنیای طراحی لباس چیست؟
ویژگیهای اصلی لباسهای دوره قاجار چه بودند؟
لباسهای دوره قاجار، آینه‌ی تمام‌نمای فرهنگ، طبقات اجتماعی و سلیقه‌ی هنری ایران در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری بودند. در این دوره، پوشش نه‌تنها جنبه‌ی کاربردی داشت، بلکه نمادی از جایگاه، شأن اجتماعی و حتی هویت فرهنگی افراد محسوب میشد. شناخت ویژگیهای اصلی لباسهای قاجاری، برای هر طراح لباس، به‌ویژه آن‌هایی که به طراحی تاریخی یا بازآفرینی مد علاقه دارند، ضروری است.
۱.۱. فرم و ساختار لباس قاجاری
- لباس زنانه: زنان قاجاری معمولاً پیراهنهای بلند و پرچین با آستین‌های پفی یا گشاد می‌پوشیدند. بر روی پیراهن، نیمتنه یا جلیقه‌ی کوتاهی به نام «ارخالق» یا «نیمتنه» قرار می‌گرفت که با دکمه یا بند بسته میشد. دامن‌ها در نیمه‌ی دوم این دوره کوتاهتر و پرچینتر شدند و شلوارهای بلند و گشاد زیر آن پوشیده میشد.
- لباس مردانه: مردان از قبای بلند با برش‌های عمودی، شلوار گشاد، و کلاه‌های نمدی یا پوستین استفاده می‌کردند. بر روی قبا، گاهی «جبه» یا «عبا» انداخته میشد که نشان از مقام یا موقعیت اجتماعی داشت.
۱.۲. جنس و بافت پارچهها
لباسهای قاجاری اغلب از پارچههای فاخر و دست‌باف ساخته میشدند:
- مخمل، زربفت، ترمه و ساتن برای طبقات اشراف و درباریان
- پارچههای نخی و پشمی برای استفاده روزمره یا طبقات متوسط
- ابریشم، به‌ویژه در لباسهای رسمی و عروسی
این پارچهها معمولاً دارای بافت برجسته و طرح‌های گلدار یا اسلیمی بودند که جلوه‌ای مجلل به لباس می‌داد.
۱.۳. رنگهای شاخص در لباس قاجاری
طیف رنگ در این دوره بسیار غنی و متنوع بود:
- رنگهای اشرافی: زرشکی، لاجوردی، سبز زمردی، طلایی و بنفش
- رنگهای روزمره: آبی، قهوهای، خاکی، سبز ملایم و سفید
- استفاده از رنگهای درخشان و متضاد برای ایجاد جلوه‌ی بصری بیشتر، به‌خصوص در لباس زنان
۱.۴. تزئینات و جزئیات
لباسهای قاجاری پر از جزئیات و تزئینات دستی بودند:
- سرمهدوزی، گلابتوندوزی و ملیلهدوزی روی لبه‌ها و یقه‌ها
- استفاده از نوارهای ابریشمی یا مخملی برای حاشیهدوزی
- دکمه‌های فلزی یا صدفی به عنوان جزئیات لوکس
۱.۵. اهمیت این ویژگیها در طراحی امروز
برای طراحان لباس، مطالعه‌ی این ویژگیها فقط یک بازگشت به گذشته نیست؛ بلکه فرصتی برای الهام گرفتن است. بازآفرینی این فرمها و تزئینات در قالبی مدرن، میتواند هویت ایرانی را در مد معاصر زنده کند و آثاری خلق کند که هم اصالت دارند و هم برای مخاطب امروز جذاب‌اند.
چه رنگها و پارچههایی در لباسهای قاجاری استفاده میشد؟
لباسهای دوره قاجار، به‌ویژه در میان درباریان و طبقات مرفه، به دلیل استفاده از پارچههای فاخر و رنگهای زنده و متنوع شهرت داشتند. انتخاب رنگ و جنس پارچه در این دوره، نه‌تنها به سلیقه‌ی شخصی، بلکه به جایگاه اجتماعی، موقعیت و حتی مناسبت استفاده وابسته بود.
در ادامه، با رایج‌ترین رنگها و پارچههایی که در این دوره به کار می‌رفت آشنا می‌شویم؛ دانشی که برای طراحان لباس امروز میتواند الهامبخش باشد.
۲.۱. پارچههای رایج در لباس قاجاری
۱. مخمل:
یکی از محبوب‌ترین پارچهها در میان اشراف و درباریان. مخملهای قاجاری معمولاً به رنگهای زرشکی، لاجوردی و سبز تیره بودند و با سرمهدوزی یا گلابتوندوزی تزئین میشدند.
۲. زربفت و دیبا:
پارچههایی با تار و پود ابریشمی که با نخهای زر یا سیم نقره بافته میشدند. این پارچهها بیشتر در لباسهای رسمی، عروسی و جبه‌های اشرافی دیده میشدند.
۳. ترمه:
بافت سنتی ایرانی که در آن از پشم ظریف و ابریشم استفاده میشد. ترمههای رنگارنگ با نقوش بتهجقه، در دوخت شال، جلیقه و نیمتنه کاربرد داشتند.
۴. ساتن و ابریشم:
برای پیراهن‌ها و دامن‌های زنانه، به‌خصوص در لباسهای مجلسی و رسمی، استفاده از ساتن و ابریشم مرسوم بود.
۵. پارچههای نخی و پشمی:
در میان طبقات متوسط و پایین‌تر، پارچههای نخی چاپدار و پشمی ساده برای لباس روزمره کاربرد داشت.
۲.۲. رنگهای شاخص در لباس قاجاری
اشرافی و رسمی:
- زرشکی، قرمز تیره و لاجوردی (نشانه‌ی قدرت و شکوه)
- سبز زمردی و فیروزهای (الهامگرفته از جواهرات ایرانی)
- طلایی و نقرهای (برای تزئینات و حاشیهها)
روزمره:
- آبی ملایم، خاکی، سبز زیتونی، قهوهای و سفید
- ترکیب رنگهای متضاد برای ایجاد جلوه‌ی بصری (مثلاً دامن زرد با نیمتنه قرمز)
۲.۳. تأثیر رنگ و پارچه در جایگاه اجتماعی
در دوره قاجار، استفاده از پارچههای فاخر یا رنگهای خاص، نشان‌دهنده‌ی موقعیت اجتماعی بود.
مثلاً:
- پارچههای زربفت و مخمل بیشتر مختص اشراف و خاندان سلطنتی بودند.
- رنگهای تیره و اشرافی در مراسم رسمی و دربار استفاده میشد.
- رنگهای روشن و شاد در مجالس عروسی و جشن‌ها دیده میشد.
۲.۴. کاربرد در طراحی مد امروز
برای طراحان لباس معاصر، شناخت این ترکیب رنگها و جنس پارچهها فرصتی است تا با بازآفرینی آن‌ها در قالب مد روز، هویت ایرانی را به سبک معاصر پیوند بزنند.
مثلاً استفاده از پارچههای مخمل با برش مدرن، یا الهام از پالت رنگ قاجاری در طراحی لباس شب، میتواند ترکیبی اصیل و نوآورانه خلق کند.
نقوش و تزئینات شاخص لباسهای دوره قاجار کداماند؟
لباسهای دوره قاجار نه‌تنها به دلیل فرم و جنس پارچه، بلکه به خاطر نقوش و تزئینات ظریف و هنرمندانه‌شان شناخته می‌شوند. این تزئینات، بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت بصری لباس قاجاری بودند و با دقت و مهارت بالا، اغلب به‌صورت دست‌دوز اجرا میشدند. شناخت این عناصر برای طراحان لباس، کلید بازآفرینی اصالت و زیبایی این سبک در طراحی معاصر است.
۳.۱. نقوش رایج در پارچههای قاجاری
۱. بتهجقه:
یکی از معروف‌ترین و اصیل‌ترین طرح‌ها در لباس قاجاری. بتهجقه در اندازه‌ها و رنگهای مختلف روی پارچههای ترمه، زربفت و ابریشمی دیده میشد.
۲. گلبوته:
نقوش گلدار، به‌ویژه گل سرخ و گل نرگس، از طرح‌های محبوب در پارچههای زنانه و حتی مردانه بودند. این طرح‌ها با رنگهای زنده روی پارچههای مخمل و ساتن دوخته یا چاپ میشدند.
۳. اسلیمی و ختایی:
نقوش پیچان و انتزاعی که از هنرهای تزیینی ایرانی الهام گرفته شده و بیشتر در لباسهای رسمی و مجلسی دیده میشد.
۴. نقوش هندسی:
طرح‌های هندسی ساده و تکرارشونده در لباسهای روزمره و غیررسمی رواج داشتند.
۳.۲. تزئینات شاخص لباسهای قاجاری
۱. سرمهدوزی:
استفاده از نخهای فلزی (طلا یا نقره) برای ایجاد نقش‌های برجسته روی لبه‌ها، یقه‌ها و حاشیه‌ی لباس.
۲. گلابتوندوزی:
بافت طرح‌های گل یا نقوش اسلیمی با نخهای فلزی یا ابریشمی رنگارنگ، مخصوص لباسهای مجلسی و درباری.
۳. ملیلهدوزی:
به کار بردن مفتول‌های نقره یا طلا برای ایجاد طرح‌های ظریف و براق، به‌خصوص روی نیم‌تنه‌ها و جلیقه‌ها.
۴. نواربافی و حاشیهدوزی:
لبه‌های لباس با نوارهای ابریشمی یا مخملی تزئین میشدند که علاوه بر زیبایی، مقاومت لبه‌ها را نیز بیشتر می‌کرد.
۳.۳. معنای فرهنگی تزئینات
تزئینات لباس قاجاری، فقط جنبه‌ی زیبایی نداشتند.
- برخی از نقوش، نماد جایگاه اجتماعی یا وابستگی به یک خاندان بودند.
- استفاده از نخهای طلا و نقره، نشان‌دهنده‌ی ثروت و موقعیت بالای فرد بود.
- در برخی موارد، طرح‌ها مفاهیم نمادین داشتند؛ مثلاً بتهجقه نماد زندگی و رشد بود.
۳.۴. کاربرد در طراحی مد امروز
یک طراح معاصر میتواند با الهام از این تزئینات، لباس‌هایی خلق کند که هم شکوه سنتی و هم سادگی مدرن را در خود داشته باشند.
مثلاً:
- استفاده از سرمهدوزی یا گلابتون به‌صورت مینیمال روی لباسهای امروزی
- ترکیب چاپ دیجیتال بتهجقه روی پارچههای مدرن
- بازآفرینی نقوش گلبوته با تکنیک‌های امروزی مثل چاپ سه‌بعدی روی پارچه
چگونه لباسهای قاجاری را برای طراحی مد امروزی بازآفرینی کنیم؟
بازآفرینی لباسهای دوره قاجار در طراحی مد امروز، یعنی ترکیب اصالت تاریخی با نیازها و سلیقه‌ی معاصر. این کار نه‌تنها ارزش هنری بالایی دارد، بلکه میتواند به خلق آثاری منجر شود که در بازار مد منحصر‌به‌فرد، چشم‌گیر و فرهنگی باشند. برای این کار، باید عناصر شاخص لباس قاجاری را بشناسیم و با خلاقیت و تکنیک‌های روز، آن‌ها را در قالبی مدرن بازتفسیر کنیم.
۴.۱. انتخاب عناصر شاخص برای بازآفرینی
لباس قاجاری ویژگیهای متعددی دارد، اما در طراحی مد معاصر لازم نیست همه‌ی آن‌ها را استفاده کنیم. می‌توانیم:
- فرم کلی دامن‌ها یا قبای قاجاری را حفظ کنیم، اما برش‌ها را ساده‌تر و کاربردی‌تر کنیم.
- نقوش سنتی مثل بتهجقه یا گلبوته را روی پارچههای مدرن چاپ کنیم.
- تزئینات سنگین مثل سرمهدوزی را در ابعاد کوچک و به‌صورت جزئیات ظریف به کار ببریم.
۴.۲. استفاده از پارچههای مدرن با الهام سنتی
به جای استفاده از پارچههای سنگین و گران‌بها، میتوان از:
- پارچههای سبک‌تر و قابل شستوشو با چاپ سنتی
- ترکیب الیاف مصنوعی و طبیعی برای دوام بیشتر
- پارچههای کشی و راحت برای پوشش روزمره
این کار باعث می‌شود لباس، ضمن حفظ زیبایی سنتی، برای استفاده‌ی روزانه مناسب باشد.
۴.۳. تغییر پالت رنگ برای هماهنگی با مد امروز
هرچند رنگهای زرشکی، لاجوردی و طلایی از شاخصه‌های لباس قاجاری هستند، اما در مد امروز میتوان:
- آن‌ها را با رنگهای خنثی مانند کرم، مشکی یا خاکستری ترکیب کرد.
- نسخههای ملایم‌تر و پاستلی همان رنگها را به کار برد تا لباس سبک‌تر و مینیمال‌تر به نظر برسد.
- برای لباسهای رسمی همچنان از رنگهای غنی و اشرافی استفاده کرد.
۴.۴. ساده‌سازی فرم برای کاربرد روزمره
فرم لباسهای قاجاری اغلب پرچین و چندلایه بود. برای کاربرد امروز:
- میتوان دامن‌ها را کوتاهتر یا کمتر چین‌دار کرد.
- جلیقه‌ها یا نیم‌تنه‌ها را بدون تزئینات سنگین و در قالب کت یا بلوز طراحی کرد.
- قبای مردانه را به کت مدرن یا پالتوی سبک تبدیل کرد.
۴.۵. ترکیب سنت و مدرن در استایلینگ
بازآفرینی لباس قاجاری فقط به دوخت محدود نمی‌شود. استایلینگ یا شیوه‌ی ترکیب لباس و اکسسوری‌ها نیز اهمیت دارد:
- استفاده از جواهرات سنتی در کنار کیف و کفش مدرن
- ترکیب دامن قاجاری با بلوز یا شومیز امروزی
- استفاده از کمربند یا شال مدرن روی لباس سنتی
۴.۶. کاربرد در صنعت مد و رویدادها
این سبک میتواند در:
- مجموعههای مد پاییز و زمستان بهعنوان لباس رسمی یا نیمه‌رسمی
- جشنواره‌های فرهنگی و نمایشگاه‌های مد
- لباس عروس و لباسهای مجلسی با الهام ایرانی
به‌خوبی جایگاه پیدا کند.
آموزش قدمبهقدم طراحی لباس زنانه و مردانه دوره قاجار
طراحی لباس قاجاری نیازمند ترکیبی از مطالعه‌ی تاریخی، شناخت فرم بدن و مهارت در ترسیم جزئیات است. در این بخش، مراحل اصلی طراحی لباس زنانه و مردانه دوره قاجار را به‌صورت گام‌به‌گام مرور می‌کنیم تا بتوانید از ایده تا اجرای طرح، مسیری واضح داشته باشید.
۵.۱. مرحله اول: تحقیق و جمع‌آوری مرجع تصویری
قبل از هر طراحی، باید منابع تصویری و مکتوب مناسبی داشته باشید:
- عکس‌ها و نقاشیهای دوره قاجار
- مجموعههای موزهای و نمایشگاه‌های لباس سنتی
- کتابها و مقالات تخصصی درباره‌ی پوشاک ایرانی
نکته: حتماً تصاویر لباس از زوایای مختلف و با وضوح بالا تهیه کنید.
۵.۲. مرحله دوم: طراحی فیگور پایه
برای شروع:
- فیگور زنانه یا مردانه را با نسبتهای درست رسم کنید.
- در طراحی زنانه قاجاری، توجه کنید که دامن و آستین‌ها فرم آزادتر دارند.
- در طراحی مردانه، شانه‌ها معمولاً صاف و فرم لباس عمودی است.
۵.۳. مرحله سوم: ترسیم فرم کلی لباس
لباس زنانه:
- ابتدا پیراهن یا دامن اصلی را طراحی کنید.
- لایههای رویی مانند نیمتنه (ارخالق) یا شال را اضافه کنید.
- چینها و حجم پارچه را با خطوط نرم و پیوسته نشان دهید.
لباس مردانه:
- قبا را بهعنوان بخش اصلی رسم کنید.
- یقه‌ها، سرآستین‌ها و خطوط عمودی را برای جلوه رسمی اضافه کنید.
- در صورت نیاز، جبه یا عبا را به‌صورت لایه‌ی رویی طراحی کنید.
۵.۴. مرحله چهارم: افزودن جزئیات و تزئینات
- نقوش پارچه را با استفاده از الگوهای بتهجقه، گلبوته یا اسلیمی اضافه کنید.
- حاشیه‌دوزی‌ها و نوارها را در لبه‌ها و یقه رسم کنید.
- تزئینات مانند دکمهها، سرمه‌دوزی‌ها یا اکسسوری‌ها را با دقت ترسیم کنید.
۵.۵. مرحله پنجم: انتخاب رنگ و بافت
- رنگهای شاخص قاجاری (زرشکی، لاجوردی، سبز زمردی، طلایی) را انتخاب کنید.
- برای بخش‌های تزئینی از رنگهای متضاد یا درخشان استفاده کنید.
- بافت پارچه (مخمل، ترمه، زربفت) را با تکنیک‌های سایهزنی یا هاشور نشان دهید.
۵.۶. مرحله ششم: تکمیل و ارائه طرح
- پس از تکمیل طراحی، آن را با رنگآمیزی دستی یا دیجیتال اجرا کنید.
- در صورت نیاز، طرح را در کنار توضیحات مکتوب (نوع پارچه، رنگ، تزئینات) ارائه دهید.
- این کار باعث می‌شود طرح شما برای دوخت یا بازآفرینی آماده باشد.
نکته پایانی برای طراحان
تمرین مداوم، مشاهده‌ی جزئیات در آثار تاریخی و ترکیب خلاقیت شخصی با اصالت فرهنگی، کلید موفقیت در طراحی لباس قاجاری است. با گذر زمان، میتوانید سبک اختصاصی خودتان را در این حوزه پیدا کنید.
راز شروع موفقیت در دنیای طراحی لباس چیست؟
اگر به دنیای طراحی لباس علاقه دارید و می‌خواهید این هنر را به‌صورت اصولی یاد بگیرید، ما آماده‌ایم تا از اولین گام تا رسیدن به سطح حرفهای همراهتان باشیم.
در مرکز آموزش خانه صنعت و معدن ، تمام پرسش‌هایتان را پاسخ می‌دهیم و شما را با مسیر یادگیری، ابزارها و مهارتهای لازم آشنا می‌کنیم.
فقط کافی است با ما تماس بگیرید تا کارشناسان دپارتمان طراحی لباس شما را به صورت کامل راهنمایی کنن.
021-48000928
